دانش های ادبی

1. واج آرایی(نغمه حروف):

تکرارواجی(صامت یامصوّت)دربیت،جمله یا عبارت که گوشنواز وآهنگین باشد.

مثال:

خراسان زچنین وختن،خوشتراست   که خاکش بمانند مشک تر است

2.تشبیه:

مانند کردن دویاچند چیز به یکدیگر راتشبیه گویند وهرتشبیه چهاررکن دارد.

الف)رکن اول(مشبه،طرف اول)

ب)رکن دوم(مشبه به،طرف دوم)

ج)رکن سوم(وجه شبه،طرف سوم)

د)رکن چهارم(ادات تشبیه،طرف چهارم)

انواع تشبیه:

الف)تشبیه مطلق:

به تشبیهی گفته می شود که همه ارکان آن درتشبیه آمده باشد.

مثال:

داناچوطلبه عطار است،خاموش وهنرنما

ب)تشبیه بلیغ:

تشبیهی که درآن تنها مشبه ومشبه به آورده می شود.

مثال:

دست از مس وجود چوکردان ره بشوی    تاکیمیای عشق بیایی وزرشوی

ج)تشبیه مفرد:

تشبیهی که درهر یک از طرفین تشبیه (مشبه یامشبه به)ازیک چیز گزفته می شوند.به عبارتی دیگرشباهت آنها فقط دریک چیز است.

مثال:

دانش اندر دل چراغ روشن است.

د)تشبیه مرکب:

آن است که هریک از طرفین تشبیه(مشبه یامشبه به)ازدویاچند چیز گرفته می شود.

مثال:

دیده اهل طمع به نعمت دنیا پر نشود همچنان که چاه به شبنم.

3.جناس:

آوردن کلمات هم جنس درجمله ها وبیت ها وعبارتها که دارای معانی متفاوت باشند.

انواع جناس:

الف)جناس تام: 

کلمات هم جنس که در نوشتن وتلفظ یکسان ولی در معنی مختلف باشند.

مثال:

شیر - شیر - شیر              سیر – سیر – سیر

ب)جناس ناقص: 

آوردن کلمات همجنس که دریک حرف(صامت یا مصوت) باهم تفاوت داشته باشند.

انواع جناس ناقص:

*ناقص افزایشی(کاردلم به جان رسد   کارد به استخوان رسد)

*ناقص اختلافی(آن کس است اهل اشارت که بشارت داند.)

*ناقص حرکتی(ای مهر تودردل هاوی مهرتوبرلبها)

4.اشتقاق:

آوردن کلماتی است که احساس کنیم ریشه ی آنها یکی است.

 مثال:

(اگرتوفارغی ازحال دوستان یارا    فراغتاز تومسیر نمی شود مارا)

5.کنایه:

آوردن جمله دردومعنا دور ونزدیک .

مثال:

 دهنش بوی شیر می دهد.     آب از دهنش نمی چکد.

6.ایهام:

آوردن واژه ای است باحداقل دومعنی که یکی نزدیک به ذهن ودیگری دور از ذهن باشد.مقصود شاعراغلب معنی دور از ذهن است.

مثال:

دیشب صدای تیشه از بیستون نیامد     شاید به خواب شیرین فرهاد رفته باشد

7.تضمین:

اگرشاعر یا نویسنده ای عین عبارت یا شعر شاعران ونویسندگان دیگر رادرشعرخود بیاورد می گوییم آن شعر را تضمین کرده است.

مثال:

ورباورت نمی شود ازبنده این حدیث    ازگفته کمال دلیلی بیاورم

8.تلمیح:

آوردن واژه یا عبارتی که به داستانی ، قصه ای، شخصیتی ،شعری،آیه ای،روایتی و... اشاره داشته باشد.

مثال:

 ذات او دروازه شهرعلوم         زیرفرمانش حجازوچین وروم 

اشاره به حدث رسول اکرم درمورد امیر مومنان علی (ع)است که فرموده اند«انامدینه العلم وعلی بابها»

9.تضاد(طباق- مطابقه):

آوردن دویا چند کلمه متضاد در سخن است.

مثال:

گدای نیک فرجام به از پادشاه بد فرجام

10.نماد:

هرگاه کلمه ای جز معنی اصلی،نشانه ومظهر معانی دیگری قرار بگیرد ویاآمدن آن درمتن ذه به دنبال آن صفات خاص باشد،می گوییم آن کلمه نماد آن صفات است.

مثال:

لاله:نماد شهید وشهادت.

چشمه:نماد پاکی.

کوه:نماد پایداری واستقامت.